progetto Ostia Marina, leerschool voor archeologen van de toekomst

Een interview met professor Massimiliano David 

In 2007 startte het Dipartimento di Storia, Culture e Civiltà dell’Università di Bologna een archeologisch onderzoek in Ostia met een tweeledig doel: onderzoek naar Ostia in de laat Romeinse tijd en studenten archeologie een kans geven het vak in het veld te leren via de stratografie methode (onderzoek via aardlagen).
Als opgravingssite werd gekozen voor een gebied aan de uiterste westzijde van de opgraving. dat nog slechts gedeeltelijk bekend was, tussen de laat-republikeinse muur van Ostia antica en de zee. 
Na het in kaart brengen van het terrein en uitgebreid geofysisch onderzoek kon in 2009 de eerste opgravingscampagne beginnen. Het Ostia Marina Project was geboren. 
We spraken hierover met de leider van het project, professor Massimiliano David van de universiteit van Bologna.

Professor, waarom heet het project het Ostia Marina Project?
Progetto Ostia Marina (het Ostia Marina project. red.) is de naam die gekozen is door de universiteit van Bologna om onze archeologische missie in Ostia, met name die in het stadsdeel Fuori Porta Marina, te omschrijven
Die stadswijk is één van de meeste interessante buitenwijken van de antieke stad en van ouds zo genoemd omdat ze buiten de muren lag en je deze wijk pas betrad als je de stad verliet via de Porta Marina (stadspoort aan de zeezijde red.).

Wat voor soort project is dit?
Wat we eigenlijk doen is vondsten vast leggen, ze proberen te begrijpen om de geschiedenis te kunnen vertellen van het stadsdeel buiten de muren. Daarnaast onthult het ook altijd iets over de geschiedenis van Ostia in het algemeen.
De evolutie van dit stadsdeel is zo’n beetje het thema van ons onderzoek. We doen eigenlijk vooral onderzoek naar Ostia in de laat antieke tijd. We hebben dit als vertrekpunt genomen omdat deze late tijd één van die periodes is waarvan weinig bekend is over de geschiedenis van Ostia. Vroeger dacht men dat het leven in Ostia ophield aan het begin van de vijfde eeuw na Chr. Tegenwoordig kunnen we beetje bij beetje dat deel van de geschiedenis van Ostia vertellen dat anders, mede door de onderzoeksmethoden die we tot nog niet zo lang geleden gebruikten, voor altijd in het duister zou zijn gebleven.

Meestal wordt dat deel van een stad toch gebruikt als begraafplaats?
De aanwezigheid van graven laat zien dat dit stadsdeel aanvankelijk inderdaad als begraafplaats diende maar ook voor andere doeleinden. Er waren hier onder meer heiligdommen waarvan de meest bekende wellicht is het Santuarium della Bona Dea (het heiligdom van de Goede Godin red.). Verder waren er commerciële activiteiten en villae (buitenhuizen), of beter gezegd, prestigieuze residenties tussen de stad en de zee (zie artikel: Een buitenhuis aan zee red.). 

U had het over nieuwe, moderne methoden. Kunt u daar meer over zeggen?
We hebben geëxperimenteerd met alle technieken die op het gebied van archeologie voorhanden zijn. Tegenwoordig worden ze algemeen gebruikt, maar toen wij begonnen werkte men nog nauwelijks met deze nieuwe technieken bij het documenteren. Wij zetten ze nu ter plaatse in met diverse hulpinstrumenten.

Zoals bijvoorbeeld laser-scanners. We konden, met dank aan de cooperatie ENEA uit Bologna, het Mithras heiligdom met het gekleurde marmer met een laser-scanner onderzoeken, met name de spelaeum van Mithras (de grot van Mhitras, red.). Verder hebben we uiteraard dit hele seizoen gewerkt met traditionele theodolieten, apparatuur die de gelaagde structuren in 3D laat zien en die inmiddels onmisbaar is geworden bij het documenteren van het onderzoek. We kunnen het Ostia Marina Project wel een techno- stratigrafische opgraving noemen. De studenten leren dus niet alleen hoe ze moeten opgraven maar ook hoe ze deze innovatieve instrumenten, waarmee ze een opgraving als nooit te voren kunnen documenteren, moeten gebruiken. 

Het project grenst aan de weg naar Fiumicino en een deel van de wijk ligt waarschijnlijk onder die weg?
Waar de weg nu ligt, lag ongeveer de antieke Via Severiana, de weg die zo’n beetje alle bewoonde plaatsen in Lazio langs de kust met elkaar verbond. Men heeft deze kustweg teruggevonden.
Waarschijnlijk bestond deze als pas al in de eerste eeuw voor Chr. maar werd pas goed verbeterd en gebruikt in de tijd van Septimus Severus. Daarom wordt ze ook de Via Severiana genoemd. Voorbij de Via Severiana lag de zee, één van de twee bestaansredenen van Ostia. Enerzijds de rivier de Tiber, anderzijds de zee. Helaas razen tegenwoordig de auto’s voorbij op weg naar de luchthaven in Fiumicino of de andere kant op, naar Rome. Dit ontneemt ons de gelegenheid om een ander aspect van onze missie goed te onderzoeken, namelijk de relatie tussen de stad en de zee. Daarbij zijn we niet alleen geïnteresseerd in het bewoonde gedeelte van de stadswijk buiten de Porta Marina maar ook in het natuurlijke landschap.

Waar komen uw studenten vandaan?
Elk jaar is er een oproep tot inschrijving via internet die open staat voor iedereen die een verzoek indient. Het verzoek moet wel worden aangevraagd door studenten die archeologie studeren aan een universiteit. Hiervoor hebben altijd studenten van over de hele wereld ingeschreven. We hebben studenten gehad uit o.a. Frankrijk, België, Duitsland, de Verenigde Staten, Spanje, Griekenland, Kroatië, Zwitserland, Rusland en Slowakije. Uit Nederland nog geen, maar we zouden ze wel graag willen hebben. Dit jaar zijn er voor het eerst meer Italiaanse studenten dan buitenlandse. Ik denk dat het een beetje komt door de financiële crisis die in Europa heerste.

Zijn dat allemaal beginnende studenten?
Sommigen wel. Ons eerste doel is om ze te leren opgraven, maar we onderwijzen ook personen met ervaring die zich bij ons aansluiten, die dus al eens hebben gegraven. Als universiteit moeten we onderzoek doen en tegelijkertijd onderricht geven. We hebben daarom een gemêleerd gezelschap. De studenten die al eens gegraven hebben zijn toch in de minderheid.
We hebben inmiddels les gegeven aan honderden studenten die hier hun eerste ervaring hebben opgedaan.
Elk jaar krijgen we gemiddeld tussen de 150 en 250 aanvragen. Na de selectie blijven er per ploeg twintig à dertig studenten over. Deze worden afgewisseld door andere studenten. Normaal gesproken hebben we drie of vier ploegen.

Hoe begin je met studenten die nog nooit hebben gegraven?
We beginnen met oriënterende colleges en brengen op de eerste dag een bezoek aan Ostia met daarbij een inleidend college. De afgelopen jaren hebben we, in samenwerking met de Italiaanse en buitenlandse culturele instituten, ongeveer 60 archeologische bezoeken georganiseerd aan de belangrijkste opgravingen in Lazio en Rome. Archeologie is niet enkel opgraven.
Bovendien zijn het natuurlijk studenten archeologie, dus ze weten in ieder geval wat een archeologische opgraving is!

Dat hebben ze in theorie geleerd maar niet in de praktijk..
Dat geldt voor de meeste wel. De fysieke kennis leren ze hier ter plaatse. We beginnen door ze de grondbeginselen aan te leren en daarna het delicate chirurgische werk. Na 15 dagen komen ze van de opgraving met een enorme zelfverzekerdheid en een unieke ervaring rijker. We krijgen dan ook vaak bedankbrieven van studenten die enorm apprecieren hetgeen ze bij ons hebben geleerd en wat wellicht eens hun werk zouden kunnen zijn.

Waar wonen de studenten tijdens de opgravingen?
De studenten uit Bologna verblijven in speciaal voor hen gereserveerde appartementen. Verder hebben we een centraal missiekantoor net iets buiten het centrum van Ostia waar de staf verblijft. De studenten die niet van de universiteit van Bologna komen, en dat zijn er vele, moeten zelf voor huisvesting zorgen. Soms vinden ze die in Ostia Lido, in Rome of in één van de vele dorpjes rondom Ostia. Acilia bijvoorbeeld is zo’n plaatsje waar je woonruimte kunt huren.

Kom je bij zo'n project nog moeilijkheden tegen?
Natuurlijk! Het organiseren van zo’n ambitieus project is, zoals je steeds weer ondervindt, niet eenvoudig. Ik moet wel zeggen dat je na 11 jaar werken een team om je heen verzamelt die elkaar goed kent en weet hoe ze met elkaar moeten werken. Een team dat als het ware een goed lopende machine wordt, die ook blijft draaien als de personen wisselen. En dat gebeurt natuurlijk vaak. Bijvoorbeeld als iemand een andere baan krijgt en er nieuwe, jongere mensen voor in de plaats komen. De machine is in staat om door te draaien, soepel en functioneel.
Dit zelfde team is overigens dit jaar ook zeer succesvol begonnen aan een project in Civitavecchia. Wat aantoont dat het team ook op een andere plaats goed functioneert.

Wat hebben jullie tot op heden al gevonden?
Tijdens de voorgaande jaren hadden we al het Badhuis van Silenus, het Huizenblok met de twee trappen, het Badhuis met het skelet, de Caupona (bar, red.) van de god Pan en het Mithras heiligdom met het gekleurde marmer blootgelegd. Dit jaar is daar het onderzoek naar het badhuis van Marciana (ook wel Terme della Porta Marina gemoemd, red.) bijgekomen en het badhuis van Musiciolus.
Badhuizen is één van de belangrijkste aspecten van het Ostia Marina Project. We brengen hier belangrijke gegevens aan het licht met betrekking tot de badcultuur in zowel Ostia als in het algemeen in de Romeinse wereld. Als laatste moet ik nog kwijt dat we, zonder de hulp en steun van het  Parco Archeologico di Ostia antica niets hadden kunnen beginnen.
(Klik hier voor een meer technisch artikel over het Progetto Ostia Marina)