Ostia versus Pompeï

Door Gerard Huissen

Twee verschillende steden
Ostia en Pompeï zijn buiten kijf de twee best bewaarde steden uit de Romeinse tijd maar daar houdt de vergelijking dan ook meteen op.
Al direct nadat Pompeï in de 18e eeuw was teruggevonden en uitgegraven trok het over de hele wereld vele bezoekers.
Ostia daarentegen, kreeg pas grote bekendheid nadat de treinverbinding tussen Rome en de kust in 1923 tot stand was gekomen en daardoor makkelijker bereikbaar werd. Voor die tijd verliep een reis naar Ostia moeizaam over slecht begaanbare paden en was de streek bovendien domein van de malariamug.

Pompeï was toen al voor een groot deel uitgegraven en gerestaureerd waardoor de bezoekers een complete stad kregen te zien met theaters, winkels, tempels, huizen en ga zo maar door. Ostia was veel kleiner dan Pompeï en bestond in die tijd uit niet meer dan enkele, boven het maaiveld, uitstekende muren.

Alhoewel Romeinse huizen, beschreven in de 1e eeuw van onze jaartelling door de dichters Martialis en Juvenalis, in de verste verte niet leken op de huizen in Pompeï werden ze toch lange tijd als dusdanig gezien. Zelfs lang nadat Ostia was opgegraven en de huizen hier wel overeen kwamen met de antieke beschrijving uit het keizerrijk.

Ostia is geen Pompeï
De steden zijn verschillend zowel historisch als qua karakter. Pompeï bestond al lang voordat het bij het Romeinse rijk werd ingelijfd en was eigenlijk een Oskische stad met een Oskische taal. De stad had veel Griekse invloeden alhoewel de Grieken er zelf nooit hebben gewoond.
Van 524 – 474 voor Chr. was de stad bezet door de Etrusken en in 242 wordt de stad veroverd door de Samnieten die de stad rigoureus ombouwden tot de stad die we nu kennen. Qua bouw en politiek was de opzet van de stad totaal anders dan in Rome.
In 90 voor Chr. Kiest Pompeï de kant van de ander Samnitische steden in een opstand tegen de kolonisatie door Rome. De stad wordt in een lange strijd, de sociale oorlog, verslagen door de Romeinse generaal en staatsman Sulla en komt onder Romeinse bewind. In de stad werd toen nog Oskisch gesproken en geen Latijn. Sulla liet een grote legermacht achter in Pompeï waardoor de stad snel onder invloed kwam van allerlei aspecten uit Rome, maar desondanks dat toch een geromaniseerde stad bleef in plaats van een Romeinse. Na verloop van tijd werd ook het Oskisch vervangen door het Latijn.
Pompei bleef een plattelandsstad waar het goed toeven was. Een stad waar vel geld vergaard werd in de landbouw maar waar het ook meteen weer werd uitgegeven. Politiek speelde Pompei geen enkele rol in het Romeinse Rijk.

Ostia daarentegen was een echte Romeinse vestiging zoals we zagen in ‘Een haven voor Rome’. Ostia was voor Rome van levensbelang en Rome voor Ostia. De stad groeide daarom gelijk met Rome tot grote hoogte. Om een idee te krijgen hoe het antieke Rome er uitzag moet je Ostia bezoeken. Natuurlijk kan je tempels, baden, amfitheaters e.d. beter in Rome bekijken maar meer prozaïsche gebouwen en gewone woningen zijn in Rome grotendeels verdwenen. Het is vandaag de dag moeilijk voor te stellen hoe het gewone leven in Rome er uitzag. In Ostia krijg je nog wel een goed inzicht hoe het dagelijks leven uit die tijd, met bars, winkels, opslag- en wekplaatsen. De huizen, waarvan soms nog twee of drie verdiepingen overeind staan, zijn totaal anders dan in Pompei en voldoen precies aan de beschrijvingen van Juvenalis en Martialis. Vooral het stratenplan uit de 2e eeuw geeft het beste beeld van de zogenaamde Nova Urbs (nieuwe stad) zoals Nero creëerde in Rome na de grote brand van 64.

Van het grote aantal warenhuizen aan de voet van de Aventinus in Rome is er slechts één over. In Ostia, daarentegen, kun je het complete grondplan en opzet zien van de opslag van graan, olie en andere producten. Op de Piazzale delle Coporazioni, het grote ooit overdekte plein achter het theater, zijn veel van de overzeese havens afgebeeld waarmee Rome handel dreef. In de havens van Claudius en Trajanus zien we de perfecte organisatie waarmee meer dan een miljoen mensen in Rome werden gevoed. Als we willen weten hoe civiele diensten als brandweer, stadsbewaking enz. in Rome functioneerden, moeten we kijken naar de Caserma dei Vigili in Ostia. Ostia had overigens wel een eigen karakter. Het was niet slechts een havenplaats van Rome. Pakhuizen en winkels werden afgewisseld met tempels, basilica, baden, theater en andere openbare gebouwen. Daarnaast moesten er ook voorzieningen zijn voor de bemanningen van de schepen die de havens aandeden. Schepen moesten niet alleen beladen of gelost worden, er moest ook worden gefoerageerd. Een havenstad had ook toen een eigen sociaal leefklimaat.

Moderne archeologen breken hun hoofd nog elke dag over het reilen en zeilen in zo’n havenstad. Hoe wisten vreemdelingen die hier afmeerden waar ze in de stad terecht konden, waar waren herbergen, bakkers, dokters? Hoe vond men zijn weg? Was er zo iets als een VVV? (zie video ‘Travertine cornerstone’).
Het grote verschil tussen Ostia en Pompeï ligt dus in de oorsprong en het karakter van de beide steden. Het leven in Pompeï eindigde in 79.
Het Ostia zoals we dat nu zien stamt uit de 2e eeuw met vele aanpassingen uit de navolgende eeuwen. Overigens heeft onderzoek uitgewezen dat de verschillen in de republikeinse tijd minder groot waren. Pompeï kwam onder een dikke laag as te liggen en niemand had er kennelijk behoefte aan om de stad meteen weer uit te graven. De stad werd vergeten en bleef intact tot het weer werd herontdekt, opgegraven en gerestaureerd zodat we op dit moment een momentopname zien van de stad uit 79.
Ostia daarentegen maakte de grote bloei en het verval van het Romeinse rijk mee en stierf een langzame dood nadat het was verlaten. Het werd nog vaak gebruikt als steengroeve of voor schatgraverij. Het huidige Ostia is min af meer een doorleefde kopie van wat eens Rome was.

Sources
"Roman Ostia" by Russell Meiggs; Oxford at the Clarendon Press; second edition 1973
"Pompéi, la cité ensevelie" by Robert Etienne; 1988, Gallimard, Paris